1. Çocuğunuzun ekran başında geçirdiği süre sizi kaygılandırıyor mu?
2. Çocuğunuzun oynadığı dijital oyunların içeriğinden rahatsız oluyor musunuz?
3. Çocuğunuz çevrimiçi oynadığı oyunlarda gerçek hayatta tanımadığı kişilerle karşılaşıyor mu?
4. Çocuğunuzun çok uzun zamandır dijital oyun oynadığını ve bunun vazgeçemediği bir alışkanlık olduğunu düşünüyor musunuz?
5. Çocuğunuzun oynadığı dijital oyunların gelişimine hiç de faydası olmadığını düşündüğünüz oluyor mu?
6. Çocuğunuzun dijital oyun ve ekran karşısında harcadığı zaman giderek artıyor mu?
7. Çocuğunuzun ekran karşısında zaman geçirirken yemek ve uyku gibi temel gereksinimlerini erteleme isteği oluyor mu?
8. Dijital oyunların çocuğunuzun sağlığına zarar verdiğini düşünüyor musunuz?
9. Dijital oyunların çocuğunuzun gerçek hayattaki sosyal becerilerini olumsuz etkilediğini düşünüyor musunuz?
10. Çocuğunuzla ekran başında geçirdiği süre yüzünden sık sık kavga ediyor musunuz?
11. Çocuğunuzun ekran süresini azaltmak için verdiğiniz uğraşların boşa gittiğini düşünüyor musunuz?
• Eğer bu 11 sorunun çoğuna evet yanıtını verdiyseniz…
• Çocuğunuzda teknolojik cihazların aşırı kullanımı ve dijital oyun bağımlılığı olabilir.
• Teknolojik cihazların kullanımı ve dijital oyun bağımlılığı ile ilgili yazılarımıza göz atmanızı tavsiye ederiz.
• Ayrıca 10 yaş üstü çocuklar için hazırlanan dijital oyun bağımlılığı anketini doldurarak dijital oyun bağımlılığı hakkında fikir edinebilirsiniz. Anket için TIKLAYINIZ.
• Bu sosyal sorumluluk projesi psikiyatrik muayene içermemektedir. Çocuğunuzun sorunlu elektronik oyun oynama davranışı ve/veya ekran bağımlılığı olduğunu düşünüyorsanız mutlaka bir çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları kliniğine başvurunuz.
Dijital oyun bağımlılığı nedir?
Aşırı ve ileri derecede uzamış dijital oyun oynama davranışıdır. Aşırı oyun oynama konusunda ilerleyici kontrol kaybı, oyun oynama süresinin gittikçe artması, oyundan uzak kalındığında çeşitli yoksunluk belirtilerinin gelişmesi tipiktir. Kişiler oyun oynamalarını engelleyen bir durumda sinirli ve tepkisel olabilirler. Dijital oyun bağımlılığı dikkati toplamada yetersizliğe, uyku ve beslenme sorunlarına, akademik, ailesel ve sosyal problemlere, göz hastalıklarına, hareketsizliğe ve buna bağlı olarak obeziteye ve iskelet-kas sistemini etkileyen çeşitli hastalıklara sebep olabilir.
Dijital oyun bağımlılığı için risk faktörleri neler?
-
Depresyon, sosyal fobi, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gibi başka psikiyatrik hastalıklar,
-
Erkek cinsiyet,
-
Düşük öz-yeterlilik algısı,
-
Stresle baş etme ve problem çözme becerilerinde yetersizlik,
-
Boş zamanlarını değerlendirmede zorluk ve sıkılma,
-
Üşengeçlik, ertelemeye yatkınlık,
-
Ergenlik dönemi ve kimlik arayışı,
-
Kaygılı ve içe dönük mizaçta olma risk faktörleri olarak sıralanabilir.
Ne sıklıkta görülür?
Yapılan çalışmalarda farklı sonuçlar bildirilse de internetin sorunlu kullanımı, dijital oyun bağımlılığı ve ekran bağımlılığı birlikte ele alındığında çocuk ve ergenlerde tahmin edilenden çok daha yüksek oranda sorunlu teknolojik alet kullanımı vardır ve bu sorun her geçen gün daha da artmaktadır. Kültürel ve toplumsal farklılıklar da oranları etkilemektedir. Dijital oyun bağımlılığı oranı çocuk ve ergenlerde %4.2 ila %20.6 arasında değişmektedir.
Dijital oyun bağımlılığı ve beyin görüntülemeleri
Diğer bağımlılıklarda olduğu gibi ekran ve dijital oyun bağımlılığında da beyinde ödül, duygusal süreç ve duyguların işlemlenmesi ile ilgili bölgelerde etkilenme olur. Dürtüsel bir şekilde (kendini kontrol edemeden) oyun oynayanlarda buna ek olarak bellek, davranışsal kontrol, dürtü denetimi ile ilgili alanlarda da etkilenmeler görülmüştür.
Yine diğer bağımlılıklarda olduğu gibi üzerinde en çok durulan sistem dopamin sistemidir. Dijital oyun bağımlısı kişilerde ventral striatumdan salınan dopamin miktarı artar, bu da ödül arayışı ve oyun için aşerme (craving) ile ilişkili bulunmuştur.
Dijital oyun bağımlılığı olan erkeklerde kızlara oranla mezokortikolimbik yolakta daha fazla aktivite görülmüştür; bu da erkeklerin ödül merkezlerinin daha fazla tetiklendiğini ve dijital oyun oynamak için daha çok motive olduklarını gösteriyor olabilir.
Bazı çalışmalarda dijital oyun bağımlılarında sol inferior frontal girus ve sağ inferior pariyetal lob aktivitesi artmış olarak saptanmıştır. Bunun da artmış dürtüsellik ve azalmış kendini kontrol ile ilişkili olduğu gösterilmiştir.
Başka çalışmalarda ise dijital oyun bağımlılığında beyindeki değişikliklerin alkol-madde bağımlılığı, depresyon ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğundaki değişikliklere benzediği gösterilmiştir.
Genel olarak dijital oyun bağımlılığında beynin dorsolateral prefontal korteks (yürütücü işlevler, bilişsel kontrol, karar verme), dorsomedial prefrontal korteks (üzüntü ve olumsuz duygular ile başa çıkma), ventromedial prefrontal korteks (ödül tahmini), orbitofontal korteks (karar verme, ödül tahmini, ani dürtülerle başa çıkma), ön singulat korteks (uzun vadeli ödüller, risk-zarar oranı hesaplama), ventral tegmental alan (dopamin salınımı), nükleus akkümbens (belirsizliğe tahammülsüzlük) gibi alanlarında yapısal ve işlevsel değişiklikler görülür.
Dijital Oyun Bağımlılığı ve Beyin
Hangi hastalıklar eşlik edebilir?
Dijital oyun bağımlılığı ve teknolojik cihazların sorunlu kullanımına sıklıkla dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, depresyon, obsesif-kompulsif bozukluk (saplantı-zorlantı bozukluğu), kaygı bozuklukları, sosyal fobi, kişilik bozuklukları, alkol-madde kullanım bozuklukları eşlik edebilir.
Dijital oyun bağımlılığı gelişimini neden istemiyoruz?
Dijital oyun oynama süresi arttıkça sosyal becerilerin ve akademik başarının düştüğü, dikkat problemlerinin ortaya çıktığı çeşitli araştırmalarda gösterilmiştir.
Dijital oyun başında geçirilen süre arttıkça depresyon, kaygı bozuklukları, alkol-madde bağımlılığı ve diğer davranışsal bağımlılıkların görülme riskinin arttığı bilinmektedir.
Çocuğunuzda dijital oyun oynama bağımlılığı gelişirse dijital oyundan uzaklaştığında sinirlilik, kaygı, üzüntü gibi yoksunluk belirtileri görülebilir.
Dijital oyunda geçirilen vakte duyulan ihtiyaç (tolerans gelişmesi) sürekli artış gösterebilir.
Şiddet içeren dijital oyunların oynanması çocuklarda sinirlilik ve şiddet ile ilişkilendirilmiştir.
Dijital oyunun başından kalkmak istemedikleri için çocuklarda uyku ve beslenme problemleri gelişebilir.
Hareketlilikte azalma endokrin problemlere ve obeziteye yol açabilir.
Nasıl korunabiliriz?
Kaynaklar
1. Özhan YALÇIN, Gül KARAÇETİN, ‘İnternet Bağımlılığı ve Diğer Teknolojik Bağımlılıklar’, Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları, ed. Aynur PEKCANLAR AKAY, Eyüp Sabri ERCAN, Ankara; Türkiye Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği, 2018.
2. Sağlık Bakanlığı Dijital Oyun Bağımlılığı Çalıştayı, Sonuç Raporu, 7-8 Kasım 2018.
3. Karaca S, Gök C, Kalay E et al. Ortaokul öğrencilerinde bilgisayar oyun bağımlılığı ve sosyal anksiyetenin incelenmesi. Clin Exp Health Sci 2016; 6: 14-19.)
4. Freeman CB. İnternet gaming addiction. J Am Assoc Nurse Pract 2008; 1: 43-47.
5. Zamani E, Kheradmand A, Cheshmi M et al. Comparing the social skills of students addicted to computer games with normal students. Journal of Addiction and Health 2010; 2: 59-64.
6. American Psychiatric Association (2013) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-V, 5th edn. American PsychiatricAssociation,Washington, DC.
Bu sosyal sorumluk projesi Ege Üniversitesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları öğretim üyesi Prof.Dr. Burcu Özbaran yönetiminde, Doç.Dr. Melis Palamar Onay , Dr. Hilal Çalık, Dr. Semir Yarımada, Beyza Özbaran ve Ceren Onay tarafından hazırlanmıştır.